رسالت تاریخی کتابخانه و چرایی تاسیس یک کتابخانه بزرگ

 

این مطلب بحثی است کوتاه از استاد سید هادی خسروشاهی رحمت الله علیه  درباره نقش کتابخانه در تحولات اجتماعی، کتابخانه‌های عصر تمدن اسلامی، وضع کتابخانه‌های قرن ما در جهان اسلام و ایران و لزوم تأسیس یک کتابخانه بزرگ و جامع...

 

 استاد خسروشاهی در آبان ماه سال 1343 شمسی این مقاله را درباره اهمیت و چرا یی لزوم  تاسیس یک کتابخانه بزرگ نوشته که در مجله مکتب اسلام به چاپ رسید و سرانجام  نیم قرن بعد یعنی در سال 1394 شمسی به هدف و آرزوی بزرگ خود جامه عمل پوشانده و  موفق به تاسیس آن شدند.

 

 ایشان در پایان مراسم افتتاح کتابخانه در روز دوازدهم مهرماه 1394، تاسیس کتابخانه را آخرین گام و هدف برجسته حیات با برکت خود عنوان کردند.

 

و اما آخرین خواسته و  وصیت پدر :

والد رحمت الله علیه محل مورد نظرشان برای خاکسپاری در کتابخانه را تعیین و به حقیر تکلیف کردند این مهم عملی شود که با استعانت از درگاه الهی و با عنایت اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و علیرغم همه سختی ها و ... به وصیت ایشان عمل شد.

 

 امید است که هیچ زمان از دعای خیر ایشان محروم نباشم و در مسیر عمل به منویات مرحوم والد  البته در حد توان و بضاعت ناچیزم، روزگار را سپری و به ایشان ملحق شوم ان شاء الله

 

تولیت کتابخانه و وصی مرحوم والد

سید محمود خسروشاهی

***

نقش سازنده :

بحث درباره اهمیت و ارزش کتاب در ایجاد تحولات فکری و اجتماعی و همچنین مقام و موقعیت خاص کتابخانه‌های عمومی در کشش مردم به سوی مطالعه، بحث زایدی است. اهمیت و نقش کتاب و کتابخانه، چه در دنیای گذشته و چه در عصر ما، برای آگاه‌دلان دوراندیش، روشن بوده و هست و تا آنجا که تاریخ به ما نشان می‌دهد، از بدو پیدایش جوامع متمدن، کتاب و کتابخانه در تکون فکری افراد و تحول اجتماعی ملل، سهم بسزائی داشته و همیشه هم هواداران تحولات بنیادی جامعه های بشری در نشر کتاب و تأسیس کتابخانه‌های عمومی کوشش‌های فراوانی بکار برده‌اند.

آثاری که از این کوشش ثمربخش بدست آمده، موجب شده که اصولا کثرت کتاب و مطبوعات و کتابخانه، در هر کشور و جامعه‌ای و در هر عصر و زمانی، دلیل انکارناپذیر رشد فکری و تکامل زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم آن بشمار آید.

کتابخانه در اسلام:

ما در این مقاله کوتاه کار نداریم که سهم اسلام در تألیف و ترجمه و نشر کتاب و تأسیس کتابخانه‌های بزرگ در قلمرو حکومت خود چه بود و چگونه توانست انقلابی در این زمینه بوجود آورد؟ این خود نیازمند مقاله مستقل دیگریست (برای اطلاعات اجمالی به «مجموعه مقالات شبلی نعمانی» ترجمه فخر داعلی گیلانی، مقاله «کتابخانه‌های اسلامی» صفحه 134-150 رجوع شود)، آنچه اکنون مورد لزوم ماست، اشاره به آمار و ارقام مربوط به کتابخانه‌های اسلامی در دوران پیشرفت نهضت آزادی بخش مسلمانان و در عصر تمدن اسلامی و قبل از انحطاط حکومت‌های اسلامی است.

«جرجی زیدان» در کتاب «تاریخ تمدن اسلام» می‌نویسد[1]: در بغداد کتابخانه‌های عمومی زیادی بود. در اندلس در کتابخانه حکم بن ناصر چهارصد هزار جلد کتاب بود و در غرناطه هفتاد کتابخانه عمومی وجود داشت. در مصر نیز وضع به همین منوال بود و العزیز بالله کتابخانه‌ای تأسیس کرد که شماره کتاب‌های آن را 000/600/1 جلد نوشته‌اند که محتوی علوم قدیمه، نجوم، فلسفه، فقه؛ حدیث، شیمی، لغت، تاریخ و غیره بوده است.

در شام نیز کتابخانه‌های مهمی بود و «گیبون» مؤلف تاریخ امپراطوری روم می‌گوید: سه ملیون کتاب آن کتابخانه را فرنگیان در سال 502 هجری سوزاندند.[2]

«دکتر گوستاولوبون» مستشرق معروف فرانسوی می‌نویسد:

در قرطبه در کتابخانه الحاکم دوم 000/600 جلد کتاب وجود داشت که 44 جلد آن مخصوص فهرست کتابخانه بوده است و در قرن پنجم هجری در کتابخانه قاهره تنها 500/6 کتاب در هندسه و نجوم و فلسفه وجود داشت.[3]

در ایران پس از اسلام هم کتابخانه‌های مهمی بوجود آمد. مثلا در خراسان ده کتابخانه بزرگ بود که در یکی از آنها 12 هزار جلد کتاب بود. خواجه نصیرالدین طوسی در مراغه کتابخانه‌ای تشکیل داد که کتاب‌های آن بالغ بر 000/400 جلد می‌شد.[4]

سید مرتضی علم الهدی (346-436) کتابخانه‌ای داشت که هشتاد هزار و به قولی یکصدو چهارده هزار جلد کتاب داشته است.

مجله رسمی سازمان فرهنگی بین المللی «یونسکو» در مقاله‌ای رسماً اعتراف می‌کند بزرگترین کتابخانه‌های جهان بوسیله اسلام و مسلمانان بوجود آمده بود: «.. یکی از شگفتی‌های این زمان کتابخانه الحکم ثانی است که چهارصد هزار جلد کتاب داشت و این رقم در زمان ما هم که کتاب به وسایل مکانیکی تهیه و به نسخ فراوان آماده می‌شود، عجیب است.»[5]

مشهورترین کتابخانه‌های دوران تمدن اسلامی طبق نوشته جرجی زیدان چنین بوده است: بیت الحکمه بغداد 000/000/4 جلد، کتابخانه طرابلس شام 000/000/3 جلد، کتابخانه سلطنتی قاهره 000/000/1 جلد، کتابخانه مراغه 000/400 جلد، کتابخانه الحکم در قرطبه 000/400 جلد و دارالحکمه قاهره 000/100 جلد و...

این اجمالی از پیشرفت مسلمانان مترقی در زمینه تأسیس کتابخانه‌ها بود ولی متأسفانه با انحطاط حکومت‌ها و توجه سردمداران بلاد اسلامی به عیاشی و انحراف سیستم حکومتی اسلام و عوامل دیگری از این قبیل، موجب سقوط همه جانبه مسلمانان گردید و قهراً سیر کتابخانه در جهان اسلام نیز قوس نزولی را پیمود، بطوریکه امروز در اندلس، اصولاً نامی از اسلام و مسلمانی نیست و در مراغه که 000/400 جلد کتاب خطی وجود داشت، 1000 جلد کتاب چاپی هم وجود ندارد!...

این ننگ شرم‌آور و این بدبختی جبران ناپذیر، برای هر مسلمان آگاه و روشن دل، دردناک است... البته اگر در قبال این انحطاط و سقوط، دیگران پیشرفتی نداشتند، شکست افتضاح آمیز ما محسوس نمی‌شد ولی در قبال این عقب گرد، ملل دیگر دنیا و هواداران مذاهب دیگر، در همه زمینه‌های زندگی علمی و اقتصادی جلو رفته و پیشقراول ملل عالم گشتند.

در این مورد نیز ما فقط به آمار و ارقام زنده استشهاد می‌جوییم تا میزان عقب ماندگی ملل اسلامی و پیشرفت دیگران در این زمینه بخوبی روشن شود.

در آمریکا

تا سال 1949 میلادی ـ 15 سال پیش ـ 000/000/135 جلد کتاب بوسیله 6000 کتابخانه عمومی در دسترس مردم آمریکا بود. و برای هر 1933 نفر در کشورهای آمریکا یک کتابخانه عمومی وجود داشت و سالیانه 000/000/400 (چهارصد میلیون) جلد کتاب از این کتابخانه‌ها گرفته می‌شد علاوه بر اینها: 000/000/75 جلد کتاب در 1321 کتابخانه مربوط به دانشکده‌ها و دانشگاه‌های آمریکا نیز در اختیار همگان قرار دارد این کتابخانه‌ها برای نقاط دوردست توسط پست یا اتومبیل‌های مخصوص کتاب می‌فرستند.[6] این آمار مربوط به 15 سال پیش است و بسیار روشن است که پس از جنگ جهانی دوم، در آمریکا در این زمینه نیز پیشرفت‌های حیرت آوری بوجود آمده است.

تا سال 1949 فقط در «واشنگتن» 124 کتابخانه عمومی وجود داشت که از جمله آنها کتابخانه «کنگره» است. کتابخانه کنگره بزرگترین کتابخانه جهان است، زیرا این کتابخانه به موجب آمار دقیق و تازه 000/100/36 شماره در اختیار دارد که شامل 000/050/11 جلد کتاب و جزوه و 594/282/14 نسخه و 534/307/2 نقشه جغرافیائی و غیره می‌شود.[7]

این کتابخانه دو ساختمان دارد و مساحت آن 662/162 متر مربع بوده و طول قفسه‌ها و مراکز جمع و نگهداری کتاب‌ها مجموعاً بیش از 400 کیلومتر می‌شود. این کتابخانه سه مجله درباره اوضاع کتابخانه و کتاب‌های آن منتشر می‌سازد.[8]

البته این مربوط به یک کتابخانه عمومی در امریکا است، و آمار کتابخانه‌های شهرهای بزرگ دیگر آمریکا را نیز خود شما می‌توانید حدس بزنید.

در ژاپن

در ژاپن با اینکه خط ژاپنی شکل بسیار مشکل و پیچیده‌ای دارد، فقط توکیو 644 کتابخانه عمومی دارد که جمعاً 17 میلیون جلد کتاب در اختیار دارند و در عرض یک سال ـ 1957 ـ 437/889/18 نفر در کتابخانه‌ها و 213/458/8 نفر در خانه‌های خودشان از کتاب‌های آن کتابخانه‌ها استفاده کرده‌اند.

در شهرها و دیه‌های ژاپن 10815 کلوب کتاب وجود دارد و دانشگاه‌های این کشور 462 کتابخانه با 24 میلیون کتاب در اختیار دارند... کتابخانه‌های مدارس ژاپن به 29 هزار می‌رسد.[9]

در شوروی

تا آخر سال 1956 میلادی ـ 8 سال قبل ـ در سراسر شوروی چهارصد هزار کتابخانه با قریب 5/1 میلیارد (000/000/500/1) جلد ذخیره کتاب وجود داشت و اکنون فقط در مسکو 1093 کتابخانه عمومی وجود دارد که 25 میلیون جلد کتاب دارند و جمع کتابخانه‌های عمومی و تخصصی مسکو چهار هزار می‌باشد.

کتابخانه لنین 19 میلیون جلد، کتابخانه لنینگراد 11 میلیون، کتابخانه دانشگاه مسکو 5 میلیون و کتابخانه فرهنگستان علوم شوروی در حدود 14 میلیون جلد کتاب دارند و در کتابخانه‌های عمومی شهرهای ایروان، خارکف؛ تبلیسی و غیره هر کدام متجاوز از 3 میلیون جلد کتاب وجود دارد.[10]

***

در مورد بقیه کشورهای جهان، با در نظر گرفتن صفحات مجله؛ فقط به ارقام بعضی از کتابخانه‌های بعضی از کشورها اشاره می‌کنیم: کتابخانه موزه بریتانیا ـ لندن 000/000/5 جلد، کتابخانه ملی پاریس 000/000/5 جلد؛ کتابخانه دولتی برلین 000/000/3 جلد، کتابخانه دولتی مونیخ 5/2 میلیون جلد، کتابخانه سلطنتی بروکسل 000/000/2 جلد، کتابخانه دانشگاه آمستردام 000/500/1 جلد؛ کتابخانه ملی مادرید 000/500/1 جلد، کتابخانه ملی وین 000/000/1 جلد؛ کتابخانه واتیکان 000/000/1 جلد[11] کتاب در اختیار دارند.

اما جهان اسلام!

کتابخانه‌های فعلی جهان اسلام از اندونزی گرفته تا ایران همه و همه وضع اسف باری دارند و از نظر تعداد کتاب در کتابخانه‌های عمومی، در درجه پنجم و ششم کتابخانه‌های آمریکا و شوروی هستند و حتی به پای «چکسلواکی» 15 میلیون نفری هم نمی‌رسند که در کتابخانه‌های عمومی و ملی و دانشگاهی خود اکنون متجاوز از نود میلیون جلد کتاب دارد[12].

کشور ترکیه و مصر در این زمینه از سرزمین‌های اسلامی دیگر جلوتر هستند. مثلا در ترکیه صد کتابخانه عمومی وجود دارد[13] که تحت نظر وزارت فرهنگ اداره می‌شود و متجاوز از 000/250 نسخه خطی «عربی، فارسی، ترکی» در آنها وجود دارد. و در مصر هم کتابخانه ملی قاهره اکنون در حدود 000/800 جلد کتاب دارد و کتابخانه‌های دانشگاه‌های قاهره هم یک میلیون کتاب دارند[14] و در هند (با اینکه یک کشور اسلامی نیست) دهها کتابخانه عمومی اسلامی با دهها هزار کتاب هم اکنون مورد بهره برداری است[15].

و اما ایران:

در ایران کتابخانه به معنی واقعی کلمه اصولا وجود خارجی ندارد. «فرانک. م. گاردنر» مشاور یونسکو پس از بازدید از ایران می‌نویسد: «.. از میان کشورهایی که مورد بازدید قرار گرفتند وضع ایران از همه حیرت انگیزتر است... نه تنها کتابخانه عمومی در این کشور وجود ندارد بلکه حتی نقشه‌ای هم برای تأسیس چنین محلی ریخته نشده است..»[16]

یکی دیگر از متخصصان یونسکو در رشتۀ کتابداری، پس از آنکه کتابخانه‌های به اصطلاح عمومی ایران را دید، به مدیر مجله «راهنمای کتاب گفت: ایران صاحب تلویزیون و کاخ‌های بلند، ایوان و هتل‌های بسیار گران، یک کتابخانه ندارد، اما اگر بخواهد کتابخانه داشته باشد طبعاً می‌تواند، مشرط به آنکه بخواهد![17] در تهران، پایتخت کشور ما در قبال 200 کتابفروشی بزرگ و کوچک 800 مغازه مشروبفروشی و در قبال دو سه کتابخانه ظاهراً عمومی، صد هتل، 30 باشگاه و کلوب و دهها کاباره و بار وجود دارد، تازه برای ورود به مشروبفروشی و هتل... «کارت مخصوص» نمی‌خواهند ولی بعضی از کتابخانه‌ها را بدون کارت مخصوص و توصیه نمی‌توان زیارت کرد!.

مهم‌ترین کتابخانه‌های ایران، کتابخانه ملی تهران است که در حدود 70 هزار جلد کتاب دارد و برزگ‌ترین کتابخانه وابسته به سازمان‌های مذهبی کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد مقدس است که فعلا در حدود 50 هزار جلد کتاب دارد.

جالب توجه اینکه بودجه خرید کتاب برای کتابخانه‌های انگلستان سالیانه 20 میلیون لیره و در آمریکا میلیونها دلار است، ولی ما از ذکر رقم آن در کشور خودمان شرم داریم!!.

***

در قبال این وضع اسف انگیز چه باید کرد؟ و برای پر کردن این خلاء چه کاری می‌توان انجام داد؟

جواب این سؤال را در بخش بعدی مطالعه نمایید.[18]

 

 

وظیفه‌ای که ما به عهده داریم!

***

در ایران:

روشن شد که در کشورهای غرب و شرق هزاران کتابخانه عمومی وجود دارد که تعداد کتاب بعضی از آنها در امریکا به 26 میلیون و در شوروی به 19 میلیون و در لندن به 5 میلیون و... می‌رسد در صورتیکه بزرگترین کتابخانه تهران، کتابخانه ملی، فقط 70 هزار جلد کتاب دارد!.

و متأسفانه، نه ما و نه طبقات دیگر کشور ما گامی در راه رفع این نقیصه بر نداشته‌ایم، ولی باید توجه داشته باشیم که اگر در قبال این وضع اسف انگیز، و برای پر کردن این خلاء عجیب خود ما در فکر نیستیم، دیگران در فکر هستند و بموقع می‌خواهند از فرصت استفاده کنند.. اخیراً روزنامه‌ها نوشتند که کنسرسیوم هفتصدو پنجاه هزار دلار یعنی 000/200/5 تومان کتاب به دانشگاه شیراز اهداء کرده است...

ما کاری نداریم که چگونه این حضرات کتابخانه‌های شخصی و نفیس رجال ما را طبق «نوشته آقای محیط طباطبائی» در روزنامه پارس شیراز و مجله خواندنیها، می‌خرند و یکجا به خارج منتقل می‌سازند که از آنجمله کتابخانه جامع و نفیس آقای داعی الاسلام لاریجانی و آقای سعید نفیسی است که مجموعاً دهها هزار جلد کتاب چاپی و خطی داشتند... و باز کاری نداریم که چرا بجای خرید و اهداء صد هزار جلد کتاب خارجی، این پول را برای خرید همین کتابخانه‌های نفیس خودمان به ما نمی‌دهند که نگذاریم ذخائر فکری و علمی ما راه غرب را پیش گیرد! و فردا مجبور شویم که برای استنساخ یک نسخه از آن یا تهیه میکروفیلمی از آن خود نیز راه غرب را پیش بگیریم، .. و باز نمی‌خواهیم بگوئیم که وجودکتاب‌های علمی و نفیس و نادر و گرانبهای فارسی و عربی برای ما لازم‌تر و ضروری‌تر است تا یک صد هزار جلد کتاب خارجی! (اینها را ما از خود نمی‌گوئیم! دیگران گفته و نوشته‌اند).

بلکه ما می‌گوییم شرم آور است که در قبال این کوشش عجیب و اهداء سخاوتمندانه دیگران! هنوز ما کوچکترین قدم مثبتی برنداشته‌ایم «و هنوز در هیچ یک از کتابخانه‌های تهران و سراسر ایران، جمعاً یکصد هزار جلد کتاب خطی و چاپی از شرقی و غربی وجود ندارد و این مقدار از کتابخانه «دفتر کار کاتولیکها» در دمشق و کلکته کمتر است..»[19]

در حوزۀ علمیه قم و نجف.

حوزۀ علمیه نجف اشرف، با هزار سال سابقه تاریخی، می‌بایست امروزه کتابخانه‌های بزرگ و مهمی در اختیار داشته باشد و وقتی در کتابی خواندم که: «در نجف اشرف در حدود 30 کتابخانه عمومی و خصوصی وجود دارد»[20] بی‌اندازه مسرور شدم! ولی هنگامیکه داستان یک کتابخانه عمومی را در نشریه کتابخانه امام امیرالمؤمنین(ع) خواندم به اشتباه خود پی بردم! توجه بفرمایید: یکی از کتابخانه‌های عمومی نجف، کتابخانه «شوشتری‌ها» است...

این کتابخانه امروز فقط 4000 جلد (چهار هزار جلد!) کتاب دارد و مساحت ساختمان آن یک اطاق 4 ضرب در 5 متر است[21]! و توسط یک نفر اداره می‌شود! نشریه مکتبة الامام امیرالمؤمنین العامة از نجف اشرف، در این باره چنین می‌نویسد: «و این کتابخانه واقع است در حسینیه‌ای به نام حسینیه شوشتری‌ها که محل اجتماع اهالی نجف برای روضه خوانی و تشییع جناز و اقامه فواتح و تشکیل دستجات عزائی و سینه زنی و زنجیرزنی! و غیره است و به همین مناسبت نوعاً درب کتابخانه بسته و در حال تعطیل است،!![22].... و تو خود حدیث مفضل بخوان از این مجمل!

(راجع به کتابخانه الامام امیرالمؤمنین(ع) صحبت خواهیم کرد)

***

متأسفانه در حوزل علمیه قم نیز وضع به همین منوال بوده است. در قم فقط چهار کتابخانه عمومی وجود دارد: کتابخانه مدرسه فیضیه با 000/10 جلد کتاب، کتابخانه مدرسه حجتیه با 6000 جلد کتاب، کتابخانه آستانه بالغ بر 3000 جلد کتاب و کتابخانه مسجد اعظم با 10000 جلد کتاب، مهمترین و بزرگترین این کتابخانه‌ها؛ کتابخانه مسجد اعظم است که تا حدودی به سبک روز ساخته شده؛ ولی همین کتابخانه فقط 64 جلد کتاب خطی دارد و تعداد کتب چاپی آن پس از حذف مجلدات و مکررات فقط 4035 جلد است![23].

نکته‌ای که باید بدان توجه داشت اینست که بعضی از این کتابخانه‌ها تقریباً 50 سال ـ نیم قرن ـ پیش تأسیس شده‌اند!...[24]. و تازه کتابخانه‌های قم و نجف اشرف از غالب کتابخانه‌های شهرستان‌های دیگر ما آبرومندتر است!

***

رسالت تاریخی کتابخانه:

چنانکه گفتیم کتاب و کتابخانه رسالت تاریخی بزرگی به عهده دارند و برای حفظ یا تحصیل استقلال فکری ملتی نشر کتاب و تأسیس کتابخانه نخستین و ضروری‌ترین شرط بشمار می‌رود.

تاکنون اگر دول نیرومند از نظر نظامی و مالی توانسته‌اند بر ملل ما برتری یابند خوشبختانه نتوانسته‌اند بطور کامل بر فکر و عقیده آنها نیز تفوق یابند و روح ما را تسخیر کنند.

ولی غربی‌ها اکنون نقشه‌هایی برای نفوذ در این سنگر طرح کرده‌اند و از آنجمله ترجمه کتابهایی است که فقط با زندگی مادی غربی سازگار است و تأسیس کتابخانه‌های وابسته به سازمان‌های آنها می‌باشد و ما برای حفظ نسل جوان از خطر غرب زدگی کامل، فقط از یک اسلحه نیرومند می‌توانیم استفاده کنیم و آن تأسیس کتابخانه‌های ملی در سراسر ایران است که از آنها می‌توان بمثابه محکمترین شالوده حیات نوین و بهترین مقدمه زندگی جدید استفاده کنیم.

کتابخانه مرکزی است که بدون تعصب و هیاهو و جاروجنجال تبلیغاتی؛ و بدون آنکه در ظاهر گرایشی به یک ایدئولوژی خاصی داشته باشد، می‌تواند نقش اصلی را در ایجاد افکار زنده به عهده بگیرد.

رسالت کتابخانه در کشش مردم به سوی مطالعه بسیار ارجدار و قابل توجه است و بقول «بعضی از دانشمندان» می‌توان گفت «کتابخانه تنها وسیلۀ سودمندی در دست ملت نیست، بلکه کمک می‌کند که ملتی بوجود آید».

***

دانشمندان و متخصصین مسائل اجتماعی می‌نویسند: هیچ چیز نمی‌تواند جایگزین مطالعه شود، نه سخنی که در سخنرانی‌ها به زبان می‌آید این قدرت را دارد و نه طرق تبلیغاتی دیگر؛ زیرا اثر آنها فوری و زودگذر بوده و همیشگی نیست، در صورتیکه کتاب و کتابخانه به تدریج می‌تواند فکری را بوجود آورد و حفظ کند. و باز می‌گویند:

اگر کتابخانه به یاری مدرسه و مراکز تحصیل علوم برنخیزد، چنین آموزشی راه کمال نخواهد پیمود و کتابخانه مکمل لازم مدرسه و دانشگاه است و حتی گفته‌اند که: آموزش فقط کلیدیست که درهای کتابخانه را می‌گشاید و استعدادهای نهفته را بیدار می‌سازد.

اروپائی‌ها و سایر ملل مترقی و مسیحیان با درک این حقیقت، در سراسر آسیا و آفریقا به کوشش‌های خستگی ناپذیری برخاسته‌اند و در همه جا کتابخانه‌های بزرگی، حتی برای کودکان ساخته‌اند و برای دهات و شهرهای دوردست هم با ماشین‌های سیار کتاب می‌فرستند.[25]

و در ایران هم با تأسیس انجمن‌های فرهنگی و کتابخانه‌های وابسته به آنها، و یا اهداء کتاب به کتابخانه‌های ما، به کوشش خود ادامه می‌دهند.

اکنون چه باید کرد؟

با در نظر داشتن رسالت جهانی و تاریخی حوزه علمیه قم و نجف اشرف و با نقش حساسی که اکنون در فعالیت‌های زنده دینی و اجتماعی به عهده دارد و در آینده بیشتر خواهد داشت، عدم وجود یک کتابخانه جامع و بزرگ اسلامی در قم و نجف نه تنها عیب و نقص است؛ بلکه شاید نوعی گناه و ترک واجب است.[26]

فقر کتابخانه در قم به جوانان فاضل و متتبع و دانش دوست ما در قم اجازه نمی‌دهد که آنان بتوانند تحقیقات کامل و جامعی درباره مسائل اجتماعی و اقتصادی اسلامی و غیره بنمایند و محصول مطالعات خود را برای استفاده همگان، منتشر سازند برای رفع این نقیصه بزرگ، ایجاد یک کتابخانه بزرگ و جامع در قم علاوه بر تقویت و تکمیل سایر کتابخانه‌هایی که فعلا وجود دارد، ـ که نفع آن بالمآل عاید عموم مردم مسلمان ایران خواهد گشت ـ یکی از ضروری ترین و واجب ترین کارها است.

و ساده‌ترین و عملی‌ترین راه حل این مشکل و رفع این نقص بزرگ، امریست که بدست فرد فرد شما خوانندگان گرامی و عموم مسلمانان بیدار است.

***

ما بخوبی می‌دانیم که امکانات و شرایط اکثریت خوانندگان ما به آنها اجازه نمی‌دهد که مثلا کتابخانه‌های خصوصی خود را یکجا هدیه کنند ـ با اینکه وقف کتابخانه‌های خصوصی خود یکی از بزرگترین اعمال حسنه و باقیات صالحات است ـ ولی برای آنکه همه بتوانند در این نهضت علمی دینی شریک باشند؛ ما طرحی را پیشنهاد می‌کنیم که اگر همۀ خوانندگان ما به آن عمل کنند، در مدت کمی دارای یکصدهزار جلدکتاب خواهیم شد!

تنها شرط موفقیت ما در این امر؛ فقط و فقط آنست که شخص شما خواننده محترم بی‌درنگ درباره پیشنهاد ما تصمیم بگیرد و بلافاصله آن را اجرا کنید و توجه داشته باشید که یک روز تأخیر ممکن است موجب تعطیل همیشگی باشد و خدای نکرده شما اصولا موضوع را فراموش کنید!.

***

پیشنهاد ما:

1ـ ما پیشنهاد می‌کنیم که شما خواننده عزیز حداقل دو جلد کتاب (در هر موضوع و به هر زبانی که می‌خواهد باشد) برای ما بفرستید: یک جلد از کتابهایی که دوست دارید در کتابخانه خودتان داشته باشید و یا نسخه آن نادر و کمیاب است و اهداء آن برای شما مشکل است ولی فداکاری می‌کنید و آن را وقف راه خدا و این هدف مقدس می‌کنید. و یک جلد هم از کتاب‌هایی که از همه جا می‌توانید آن را فراهم کنید.

2ـ طبعاً شما دوستی دارید که خواست شما را می‌پذیرد، از دوست خود بخواهید که در این وظیفه دینی و علمی بزرگ شرکت کند و همانند شما پشت دو جلد از کتاب‌های کتابخانه خود را با خط خود بنویسد و وقف این راه بنماید و برای کتابخانه عمومی مکتب اسلام بفرستد. بدیهی است که اگر کسی بتواند کتاب بیشتری اهداء نماید و یا دوستان بیشتری را همراه و همگام خود بسازد پاداش و سهم او در این خدمت علمی و دینی بیشتر خواهد بود.

3ـ سومین پیشنهاد ما آنست که شما اسامی و آدرس کامل ناشرین، مؤلفین، کتابفروش‌ها و افراد نیکوکاری را که کتابخانه دارند و حاضرند در این راه مقدس گامی بردارند؛ برای ما بفرستید و یا خود نامه‌ای به آنها بنویسید و همکاری و هم فکری آنان را جلب کنید (اعم از داخل و خارج ایران).

ما منتظر کتابهای اهدایی، نامه‌ها، نظریات شما دوستان و برادران ارجمند هستیم، لطفاً در روی نامه‌ها جمله «قم کتابخانه عمومی مکتب اسلام» را مرقوم دارید و فراموش نفرمایید که: یک روز تأخیر در کار ممکن است موجب فراموشی شود و توجه داشته باشید که: شخص شما خوانندۀ محترم در این امر مسئولیت بزرگی دارید و اگر دیگران وظیفه خود را انجام بدهند وظیفه اسلامی شما پایان یافته نیست!.[27]

 

قم - حوزه علمیه - سید هادی خسروشاهی

رجب المرجب 1384 قمری

آبان 1343 شمسی